Wielka Brytania – Leicester

W październiku 2010 roku członkowie Studenckiego Koła Naukowego Uniwersytetu Pedagogicznego (obecnie, po zmianie nazwy w 2023 roku, Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej) w Krakowie: Anna Hejczyk, Alicja Śmigielska, Krzysztof Kędziora, Piotr Magiera wraz z opiekunem Koła dr. Hubertem Chudzio wyruszyli do Wielkiej Brytanii na misję naukową, aby spotkać się ze świadkami historii, którzy po II wojnie światowej zamieszkali w Leicester – wiekowym mieście, założonym jeszcze przez Rzymian.

Ekspedycja była możliwa dzięki pomocy Sybiraczki pani Krystyny Pryjomko-Serafin, która po siedemdziesięciu latach pobytu na emigracji postanowiła w 2009 roku powrócić do Polski. Dzięki jej koleżeńskim kontaktom z panią Józefą Bielinowicz, zamieszkałą w Leicester, udało się przygotować misję do tego angielskiego miasta.

Przeprowadzenie takiego projektu bez wspomnianego wsparcia byłoby niezwykle trudne. Pozyskanie partnera, związane przecież z olbrzymim zaufaniem strony przyjmującej, było dotychczas bardzo problematyczne. Dopiero bliskie relacje pani Krystyny Pryjomko-Serafin z przedstawicielami Studenckiego Koła Naukowego Historyków UP, którzy w 2009 roku podczas ekspedycji do Afryki Wschodniej odnowili trzy sybirackie cmentarze w Tanzanii i Ugandzie, stały się przełomem w kontaktach z Sybirakami z Wielkiej Brytanii. Podobnie jak pani Krystyna, wielu polskich Sybiraków, którzy zamieszkali po wojnie w Anglii, przeszło w latach 1942–1952 przez polskie osiedla uchodźcze w Afryce Wschodniej i Południowej. Ekspedycję Uniwersytetu Pedagogicznego w Afryce opisał londyński „Dziennik Polski”, co również pogłębiło zaufanie między Sybirakami–Afrykańczykami a członkami ekspedycji UP do Leicester.

Na miejsce prac misji UP miejscowi Sybiracy przeznaczyli budynek Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w centrum Leicester. Był to czas tuż przed sprzedażą kamienicy. Przez dziesięć październikowych dni grupa studentów wraz z opiekunem realizowała nagrania ze świadkami historii. z każdym dniem pojawiało się więcej Sybiraków i przedstawicieli ich rodzin. Niektórzy z nich do bazy SPK przychodzili wielokrotnie, przynosząc kolejne odnalezione w swych domach dokumenty i artefakty. Efekty prac badawczych w Leicester przerosły oczekiwania i stały się przyczynkiem do powstania w latach 2012–2017 projektu „Pokolenia odchodzą. Relacje źródłowe polskich Sybiraków w Wielkiej Brytanii”, który został sfinansowany z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki.

Obecnie w latach 2022–2027 realizowany jest nowy projekt, zatytułowany „Diaspora polskich Sybiraków w świecie – zapis relacji źródłowych / Notacje i archiwa domowe Sybiraków w kraju – zespół archiwalny” – również finansowany ze środków NPRH. w ramach tego zadania zostanie wydanych pięć publikacji z relacjami źródłowymi Sybiraków. Oprócz publikacji wywiadów z Leicester z Wielkiej Brytanii zostaną opracowane książki ze wspomnieniami polskich Sybiraków z Kanady, Izraela, Australii i RPA. To bez wątpienia cykl sybirackich wspomnień, jakiego jeszcze nie było.

Podczas ekspedycji do Leicester udało się zrejestrować 22 wywiady ze świadkami historii. Wśród nich było 20 Sybiraków (10 kobiet i 10 mężczyzn) i dwóch przymusowych robotników na rzecz III Rzeszy. Średnia wieku rozmówców w 2010 roku wynosiła 79 lat. Pochodzili oni głównie z województw znajdujących się na Kresach II RP. Po trzy osoby reprezentowały województwa: nowogródzkie, wileńskie i białostockie, a po dwóch przedstawicieli miały województwa: poleskie, wołyńskie i lwowskie. Byli to reprezentanci wszystkich czterech masowych wywózek zorganizowanych przez NKWD w latach 1940–1941. Najwięcej, bo aż 13 osób, zostało deportowanych w pierwszej z nich, mającej miejsce 10 lutego 1940 roku. Według struktury wiekowej 13 osób było urodzonych między 1923 a 1930 rokiem, sześć osób między 1931 a 1936, a trzy osoby po 1936 roku. Większość była więc nastolatkami w momencie deportacji, była więc świadoma tragicznych wydarzeń i dobrze je pamiętała. Tylko troje respondentów było małymi dziećmi, które dzień zsyłki znały z opowiadań, pamiętały jednak późniejsze wydarzenia związane ze skutkami zsyłki.

Polscy Sybiracy w Leicester